در حالی که جهان بر جنگ روسیه و اوکراین متمرکز شده است، تحریمها بر علیه روسیه و حذف این کشور از سیستم سوئیفت نیز تبدیل به یکی از داغ‌ترین بحث‌های دوره اخیر شده است. اما دیجیتالی شدن در اقتصاد و سیستمهای پرداخت جدید چگونه است و چگونه بر نظم جهانی تاثیر میگذارد؟
اقتصاد دیجیتال امروز از کیف پولهای مجازی و سیستمهای پرداخت الکترونیکی تشکیل شده است و بسیاری از سرمایه‌گذاران، قیمت ارز دیجیتال را به صورت روزانه دنبال میکنند. اقتصاددانان توافق دارند که پرداخت‌های دیجیتال که از زمان ظهور اینترنت اجتناب ناپذیر شده‌اند، از زمان ظهور سیستم تسویه خودکار بانکداران (BACS) که در دهه 1960 ایجاد شد تا پرداخت‌های الکترونیکی مستقیم از یک حساب بانکی به حساب بانکی دیگر را انجام دهند رو به کاهش نهاده است و پرداخت‌های رمزارزی و به‌ویژه کیف پولهای مجازی افزایش یافتهاند.
علاوه بر این، همه‌گیری کووید-19 دیجیتالی‌سازی را در اقتصاد جهانی سرعت بخشیده است. یک مطالعه جهانی که توسط ویزا در سال 2021 انجام شد نشان می‌دهد که محبوبیت کیف پولهای دیجیتال و ارزهای دیجیتال بعد از همه‌گیری کووید به شدت افزایش یافته است، یعنی حدود 78 درصد از مصرفکنندگان روش‌های پرداخت خود را در طول همه‌گیری تغییر دادهاند و با مدد صرافی ارز دیجیتال اقدام به مبادلات بازرگانی و تجاری خود نمودهاند.
جهان در حال حاضر در جریان پول دیجیتال قرار دارد
پول با ضریب سودی در بانکها و مؤسسات مالی رشد میکند که 10، 20، 30 برابر پول تولید شده توسط بانک‌های مرکزی است. یعنی پول به صورت دیجیتال در حسابهای ما است. اما مزایا و معایب بیپولی کدام هستند؟
- به گفته اقتصاددانان، سیستمهای بدون پول نقد می‌توانند با تسهیل و راحت‌تر کردن پرداخت‌ها، رشد اقتصادی را تحریک کنند و در نتیجه مصرف را تسهیل کنند.
- همچنین می‌توانند خطرات حمل مقادیر زیاد پول نقد و آسیبپذیری نقاط تراکنش در برابر سرقت را کاهش دهند. محاسبات اشتباه در پرداخت‌های نقدی، پرداخت‌های نابه جا و سرقت؛ خطرات بسیار واقعی برای خریداران و فروشندگان کالا هستند.
- انتقال وجه ارزی به حسابهای بانکی داخلی یا خارجی عموماً از طریق این سامانه انجام میشود. همه بانکها کد سوئیفت منحصر به فرد خود را دارند. این سیستم تراکنش‌های مالی را با استانداردسازی آنها تسهیل میکند و با کاهش هزینهها، ریسک معاملات را کاهش می‌دهد.
- از سوی دیگر، با وجود این مزیتهای مهم، ممکن است مشکلات قابل توجهی در سیستمهای پرداخت دیجیتال از نظر یکپارچگی کسب و کار و بانکها رخ دهد.
- سیستمهای دیجیتال مشکلات امنیتی خاص خود را دارند. طبیعتاً می‌توانند در معرض حملات سایبری باشند و به طور بالقوه منجر به نشت دادهها شوند.
- از آنجایی که سیستمهای پرداخت دیجیتال به طور گسترده در تجارت بین‌الملل مورد استفاده قرار می‌گیرند، جستجو برای امنیت و راحتی منجر به ظهور سیستمهای پرداخت جهانی مانند SWIFT میشود.
آزمایش بیت کوین السالوادور
نایب بوکله (Nayib Bukele)، رهبر کشور آمریکای مرکزی السالوادور، سال گذشته یک "آزمایش" هیجانانگیز را در این کشور راه‌اندازی کرد و بیت کوین را به عنوان ارز رسمی پذیرفت. بنابراین، بیت کوین در السالوادور، جایی که دلار آمریکا به عنوان ارز استفاده میشود، وارد گردش قانونی شد.
در حالی که این تصمیم توجه حامیان ارزهای دیجیتال در سراسر جهان را به خود جلب کرده است، برخی از کارشناسان بسیار محتاطانه رفتار میکنند. به گفته برخی، این مرحله آزمایشی است که ایدهای در مورد آینده ارزهای دیجیتال ارائه می‌دهد. برخی می‌گویند بوکله روی رفاه مردم خودش قمار میکند.
ریکاردو کاستاندا (Ricardo Castañeda)، اقتصاددان ارشد مؤسسه مطالعات مالی آمریکای مرکزی، بیان میکند که اگر همه چیز به خوبی پیش برود، السالوادور نمونه‌ای برای جهان خواهد بود و اگر همه چیز خراب شود، مردم بهای آن را خواهند پرداخت.
ارزهای دیجیتال در صحنه سیاسی
برخلاف ارزهای فیات (یورو، لیر و غیره)، ارزهای رمزنگاری شده که توسط هیچ بانک مرکزی یا دولتی قابل کنترل نیستند، از سال 2021 محبوبیت زیادی در سراسر جهان به دست آورده‌اند. ارزهای رمزپایه که ارزش کل آنها در آوریل 2021 از 2.2 تریلیون دلار فراتر رفت، در درگیریهای سیاست جهانی نیز نامی برای خود دست و پا کرده‌اند.
- کشورهایی مانند ایران و کره شمالی مدتی است که از رمزارزها برای کاهش تأثیر تحریم‌های اقتصادی ایالات متحده استفاده میکنند. در حالی که مقامات ایرانی اعلام کرده‌اند که از رمزارزها به ویژه بیت کوین در واردات و صادرات در برابر تحریمها استفاده خواهند کرد، از ذخایر نفتی تحریم شده خود برای استخراج کریپتو استفاده میکند که به مقادیر زیادی انرژی نیاز دارد. مشخص است که ایران صدها میلیون دلار از این طریق پسانداز کرده است.
- ادعا میشود که کره شمالی از باج افزار برای سرقت ارزهای دیجیتال برای تامین مالی برنامه هستهای خود استفاده میکند. ویروس‌های باج‌افزار، نرم‌افزارهای مخربی هستند که با مسدود کردن دسترسی به فایل‌های سیستمهای اطلاعاتی آلوده، از کاربران باج می‌خواهند. ادعا شده است که هکرهای کره شمالی 400 میلیون دلار از بازار ارزهای دیجیتال سرقت کرده‌اند.
- در همین حال، احتمال استفاده روسیه از ارزهای دیجیتال برای کاهش آخرین تحریم‌های آمریکا و کشورهای اروپایی مورد بحث قرار گرفته است. این ادعا که ثروتمندان روس سعی کردند پولی را که از امارات متحده عربی به ارز دیجیتال منتقل می‌کردند به پول نقد تبدیل کنند نیز به این بحث دامن زده است. برخی منابع می‌گویند که برخی از مشتریان از ارزهای دیجیتال برای سرمایه‌گذاری در املاک و مستغلات در امارات استفاده میکنند، در حالی که برخی دیگر می‌خواهند از شرکتهایی در آنجا برای تبدیل رمزارزهای خود به پول نقد و ذخیره آنها در جای دیگر استفاده کنند.
رمزارز در تجارت بین الملل
ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه در بیانیه خود در اکتبر 2021 گفت که رمز ارزها برای استفاده در نفت بیش از حد نوساندار و ناپایدار هستند، اما همچنان ابزاری برای پرداخت محسوب میشوند. اخیراً نقش احتمالی کریپتو در تجارت بین‌الملل بار دیگر مطرح شده است، زیرا پاول زاوالنی، رئیس کمیته بودجه دوما، مجلس سفلی پارلمان روسیه، اعلام کرد که در صورت امکان تجارت انرژی با کشورهای دوست با ارزهای محلی لازم با بیت کوین اقدام به معامله خواهد کرد.
نگرش صرافی های ارزهای دیجیتال نسبت به تحریم ها
صرافیهایی که در آن تراکنش‌های ارز دیجیتال انجام میشود می‌توانند متمرکز یا غیرمتمرکز باشند. به عبارت دیگر، در حالی که بورسهایی وجود دارند که هیچکس نمیتواند آنها را کنترل کند، بورسهایی با ساختار سنتی که دارای هیئت مدیره هستند نیز موجود میباشند. در طول بحران اوکراین، این مبادلات مرکزی مواضع متفاوتی اتخاذ کردند.
برای مثال، بایننس، یکی از بزرگ‌ترین صرافی‌های ارز دیجیتال جهان، اعلام کرد که دارندگان کارت‌هایی که از بانک‌های تحریم شده روسیه استفاده میکنند، قادر به انجام تراکنش‌های روی این پلتفرم نخواهند بود. از سوی دیگر، کوین بیس از پایان دادن به عملیات روسیه خودداری کرد و استدلال کرد که این اقدامات فقط به مردم این کشور آسیب میرساند. با این حال، این صرافی همچنین بیش از 25 هزار کیف پول دیجیتال را مسدود کرده است که گفته میشود به «موسسات یا افراد روسی» مرتبط بوده و در فعالیت‌های غیرقانونی شرکت دارند.
ارزهای مجازی بانک های مرکزی: چین در بین 87 کشور پیشتاز است
نوع دیگری از پول مجازی که از رمزارزها الهام گرفتهاند، اما به اندازه آن غیرمتمرکز نیستند ارز دیجیتال بانک مرکزی CBDC هستند که آنها، نیز روند صعودی را دنبال میکند. این ارزهای دیجیتال که توسط بانک‌های مرکزی کشورها تولید و توزیع میشوند مستقیماً از بیت کوین الهام گرفتهاند اما لزوما مبتنی بر بلاک چین نیستند. به عنوان مثال، ارز دیجیتال چین مبتنی بر بلاک چین نیست، در حالی که ارز ونزوئلا بر روی بلاک چین تولید میشود. 87 کشور، که بیش از 90 درصد تولید ناخالص داخلی جهانی را تشکیل میدهند، در حال حاضر در حال بررسی CBDCهستند.
- یکی از کشورهایی که پیشرفته‌ترین حرکت‌ها را در زمینه ارزهای دیجیتال انجام داد، ونزوئلا بود. این کشور پتروی دیجیتال را که قیمت آن به نفت وابسته است، در سال 2018 راه اندازی کرد. با این حال، مدتی است که این موضوع محل بحث بوده است که آیا مردم ونزوئلا، که از نظر پیشرفت‌های فناوری بسیار از چین عقب‌تر است، پترو را پذیرفته‌اند یا خیر.
- روسیه همچنین آزمایش روبل دیجیتال را با 12 بانک خود در ماه های گذشته آغاز کرد. روبل دیجیتال اخیرا در چارچوب بحران اوکراین و تحریمها در دستور کار قرار گرفته است. زیرا نهادهای تحریم شده روسیه می‌توانند مستقیماً با هرکسی که مایل به پذیرش روبل دیجیتالی بدون تبدیل آن به دلار است معامله کنند و در نتیجه سیستم مبتنی بر دلار را که نیروی محرکه تحریمها است دور میزنند.
- هند نیز که قصد دارد امسال CBDC معروف به روپیه دیجیتال را راه‌اندازی کند، یکی از کشورهای قابل توجه از این نظر است. این کشور از سال 2016 به تلاشهای خود برای دیجیتالی کردن اقتصاد از طریق سیستمی به نام رابط پرداخت یکپارچه (UPI) ادامه می‌دهد.
نقش ارزهای دیجیتال در تلاش های دلارزدایی
قابل ذکر است کسانی که بیشترین پیشرفت را در حوزه ارزهای دیجیتال داشتهاند، کشورهایی هستند که به دلایل مختلف با تحریم‌های آمریکا مواجه هستند. دلایل زیادی برای تشویق این کشورها به ارزهای دیجیتال وجود دارد، مانند ناشناس بودن، امنیت و سرعت. با این حال، یکی از مهمترین دلایل تلاش برای شکستن هژمونی دلار است. اما آنچه در هسته اصلی آن نهفته است این است که چگونه میتوانیم موقعیت ارز ذخیره دلار و در نتیجه هژمونی آمریکا را گسترش دهیم و تنزل دهیم؟
مارک کارنی، رئیس سابق بانک مرکزی بریتانیا، در سخنرانی تاریخی خود در سال 2019، استدلال کرد که دلار آمریکا اقتصاد جهان را "بی‌ثبات" میکند و یک ارز دیجیتالی که توسط بانک‌های مرکزی در کشورهای مختلف پذیرفته میشود می‌تواند "نقش غالب دلار در تجارت جهانی را کاهش دهد".
