تصمیمات و سیاست‌های جدید سازمان حفاظت محیط زیست از صدور پروانه شکار گرفته تا واگذاری مرجعیت کنوانسیون تنوع زیستی به وزارت جهاد و حمایت از تراریخته‌ها هر روز انتقادات بیشتری را متوجه که عملکرد یک سال و نیمه عیسی کلانتری به عنوان رئیس سازمان حفاظت محیط زیست می‌کند اما اگر بخواهیم در این کارنامه ناموفق، به نقطه قوتی اشاره کنیم، تلاش برای تقویت یگان حفاظت محیط زیست بهترین و شاید تنها گزینه است. یگانی که به ویژه طی 12 سال ریاست معصومه ابتکار، مورد بی‌توجهی قرار گرفت و به ضعفی مشهود دچار شد اما حالا تقویت شدنش به یکی از اولویت‌های سازمان حفاظت محیط زیست تبدیل شده است.
با این حال، تعداد اندک محیط‌بانان که به گفته مسئولان سازمان حفاظت محیط زیست به نسبت مساحت کشورمان، 8.5 برابر از استاندارد جهانی کمتر است همچنان یکی از مهمترین معضل‌هایی است که عملکرد یگان حفاظت محیط زیست را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد، محیط‌بانانی که با مدرک کارشناسی، بعضا بی‌آنکه علاقه چندانی به شغل محیط‌بانی داشته باشند و در حالی که کارشناس شدن برایشان خوشایندتر است و با روحیه و تحصیلاشان سازگارتر، با بی‌میلی در یگان حفاظت محیط زیست خدمت می‌کنند. نیروهای اندک یگان حفاظت محیط زیست در بسیاری از موارد به تنهایی در پاسگاه‌ها کشیک می‌دهند، از نبود حمایت مالی، معنوی و حقوقی رنج می‌برند و در نتیجه نمی‌توانند برای مقابله با متخلفان آن‌طور که باید مؤثر واقع شوند.
سرهنگ جمشید محبت‌خانی، فرمانده یگان حفاظت محیط زیست به پرسش‌های ما درباره یگان حفاظت محیط زیست این‌گونه پاسخ می‌دهد:
محیط‌بانان از وزن سنگین جلیقه‌های ضدگلوله که در اختیارشان قرار گرفته گله کرده و بعضاً به دلیل عدم استفاده از این جلیقه‌ها در درگیری‌ها مجروح و یا حتی شهید شده‌اند. آیا امکان فراهم کردن جلیقه‌های مناسب‌تری وجود داشت؟
محبت‌خانی: این جلیقه‌ها دقیقا از همان نوع جلیقه‌هایی است که 10 سال است مورد استفاده پلیس قرار می‌گیرد و زیاد هم سنگین نیستند. جلیقه‌ها تولید وزارت دفاع هستند و مواد اولیه آنها از خارج از کشور وارد می‌شود. سال گذشته که این جلیقه‌ها را تهیه کردیم قیمتشان یک میلیون و هشتصد هزار تومان بود که الان به 4 میلیون تومان رسیده. یکی از بهترین انواع جلیقه را انتخاب کردیم. البته جلیقه سبک‌تر هم بود که هر کدام حدود 18 میلیون تومان قیمت داشت و حالا به حدود 40 میلیون تومان رسیده است. آنچه باید مورد توجه قرار بگیرد و برای محیط‌بانان هم شرح داده شده این است که بنا نیست محیط‌بانان این جلیقه‌ها را مدام بر تن داشته باشند.
این جلیقه‌ها مخصوص زمان مأموریت است. هنگامی که برای برخورد با متخلف اعزام می‌شوند و احتمال درگیری وجود دارد مثل پلیس باید جلیقه‌ها را بر تن کنند. ممکن است دشوار باشد اما بالاخره از جراحت و مرگ جلوگیری می‌کند. ضمنا جلیقه‌های ضدگلوله تاریخ انقضا دارند و مدت زمانی که این جلیقه‌ها قابل استفاده هستند 5 سال است که حدود یک سال از آن گذشته. برای نوبت‌های بعدی و بسته به وضعیت اقتصادی می‌توان جلیقه‌های سبک‌تری تهیه کرد اما برای اولین نوبت، تهجیز یگان حفاظت محیط زیست به جلیقه ضدگلوله پیشرفت قابل توجهی بود.
موضوع همکاری با پلیس فتا و مهار تخلفات منعکس‌شده در فضای مجازی به کجا رسید؟ چه زمانی می‌توان انتظار داشت که کاربران در صورت مشاهده مصداق‌هایی از تخلفات در حوزه حیات وحش بتوانند موارد را گزارش کنند و این گزارش‌ها به برخورد قانونی با متخلفان و در نتیجه کاهش جرائم بینجامد؟
محبت‌خانی: طی جلسه‌ای که با مسئولان ارشد پلیس فتا از جمله جناب سرهنگ ابراهیمی، معاون اجرایی در دفتر یگان حفاظت محیط زیست داشتیم برنامه‌هایی برای همکاری پلیس فتا با یگان حفاظت محیط زیست مصوب شد. مسئولان پلیس فتا دغدغه محیط زیستی قابل توجهی دارند. رابط یگان را به مسئولان پلیس فتا معرفی کردیم که بنا شد تحت آموزش‌های تخصصی قرار گیرد. این همکاری در سطح استانی هم محقق خواهد شد و انتظار داریم نهایتا طی دو هفته آینده برنامه‌های مشترک یگان با پلیس فتا با محوریت برخورد با حیوان‌آزاری، تاکسیدرمی فروشی و زنده‌فروشی اجرایی شود.
تسنیم: فصل مهاجرت پرندگان زمستان‌گذران فرا رسیده و تخلفات در تالاب‌های شمالی و جنوبی کشور آغاز شده. اخیراً برخی پیشنهادی را طرح کرده‌اند مبنی بر اینکه یگان حفاظت محیط زیست نیروهایی را از سایر مناطق به استان‌هایی مانند مازندران و خوزستان اعزام کنند تا شاهد برخوردی قاطع با متخلفان باشیم. آیا چنین برنامه یا برنامه‌های دیگری در دست اجراست؟
محبت‌خانی: خوشبختانه در سال جاری، شاهد پیگیری قاطعانه مراجع قضایی در استان مازندران به موضوع تخلفات صید و شکار و عرضه پرندگان مهاجر هستیم. رئیس دادگستری استان صریحاً اعلام کرده‌اند که این تخلفات نباید ادامه پیدا کند. نیروی انتظامی استان هم ورود کرده و طی چند عملیات مؤثر و کم‌سابقه تورها و دام‌های متخلفان جمع‌آوری شده است. مشکلاتی هم وجود دارند مثلاً، صیادان، با استفاده از زن‌های خانواده سعی می‌کنند در برابر مأموران قانون مقاومت کرده و مباحث معیشتی را پیش بکشند که البته دولت هم باید به این موضوع ورود کند و با اشتغال‌زایی برای این عده که تعدادشان کم است اما سال‌هاست به کسب درآمد از صید و عرضه پرندگان مهاجر عادت کرده‌اند به پایان این تخلفات کمک کند. منظور از اشتغال‌زایی برای آنهایی است که از این طریق ارتزاق می‌کنند نه تاجران سودجو و زیاده‌خواه.
درباره اینکه یگان حفاظت محیط زیست، نیروهای سایر مناطق را به مازندران یا خوزستان اعزام کند باید بگویم دستکم در حال حاضر چنین امکانی وجود ندارد. تعداد نیروهای یگان به نسبت مساحت مناطق، 8.5 برابر از استاندارد جهانی کمتر است. با تنها 8500 نیرو در سراسر کشور، حتی یک نفر را هم نمی‌توانیم به منطقه‌ای دیگر اعزام کنیم. همان‌طور که در جریان هستید در بسیاری از پاسگاه‌ها در هر شیفت تنها یک محیط‌بان خدمت می‌کند. در چنین شرایطی اگر نیروی انتظامی و سپاه و دستگاه‌های امنیتی به کمک یگان حفاظت محیط زیست بیایند و کار به مراتب بهتر پیش می‌رود. سال گذشته امید داشتم بتوانم 20 محیط‌بان ورزیده را انتخاب کنم و یک یگان امداد تشکیل دهم تا در صورتی که در منطقه‌ای نیاز به نیروی کمکی بود از این یگان ویژه کمک بگیریم اما تعداد نیروها آن قدر کم است که موفق نشدم. با این حال با توجه به افزایش قریب‌الوقوع نیروهای یگان امکان دارد سال آینده بتوانیم چنین یگانی تشکیل داده و به استان‌هایی مانند مازندران و خوزستان اعزام کنیم.
درباره افزایش تعداد محیط‌بانان بگویید.
محبت‌خانی: به گفته دکتر کلانتری، 40 سال است موضوع محیط‌بانان مغفول مانده و نمی‌توان طی مدت کوتاهی انتظار تغییرات قابل توجه داشت. خوشبختانه رئیس‌جمهور با استخدام رسمی 300 محیط‌بان در سال جاری موافقت کرده‌اند. همچنین رایزنی‌ها صورت گرفته که استخدام سالانه 300 محیط‌بان به مدت 5 سال ادامه پیدا کند. یعنی طی 5 سال 1500 نیرو اضافه خواهد شد که قطعاً تأثیرگذار است. برای انتخاب این نیروها هر سال، 900 نفر در نظر گرفته خواهند شد و پس از انجام تست‌های ورزش و در نظر گرفتن معیارهای مورد نظر، 300 نفر از بهترین آنها انتخاب خواهند شد. طی مشورتی که با پیشکسوتان حوزه محیط زیست داشتیم برای انتخاب محیط‌بانان جدید، معیارهای خوبی در نظر گرفته شده. بنا شده محیط‌بانان بیش از دیپلم نداشته باشند و طی 30 سال خدمتشان به حوزه‌های دیگر منتقل نشوند. در واقع کسانی استخدام خواهند شد که با کمال میل به این شغل علاقه داشته باشند. بدین ترتیب احتمال دارد سال آینده پس از جذب 300 نیروی جدید بتوانیم با 50 نفر، یگان ویژه تشکیل دهیم و به مناطقی که کمک نیاز دارند اعزام کنیم. این را وعده می‌دهم که بهترین نیروها به استخدام یگان حفاظت محیط زیست درخواهند آمد. علاوه بر تزریق سالانه 300 نیرو به یگان حفاظت محیط زیست بنا داریم با 60 میلیارد تومان اعتباری که برای یگان در نظر گرفته شده ابزار و تجهیزات نوین تهیه کنیم. مشکل بی‌سیم را حل کنیم. هلی‌شات و پهباد تهیه کنیم و در برخی مناطق دوربین مداربسته نصب کنیم.
حرف آخر؟
محبت‌خانی: خوشبختانه دکتر کلانتری، عزمی استوار برای تقویت یگان دارند و اولویت مدیران استانی را رسیدگی به وضعیت محیط‌بانان تعیین کرده‌اند. با این حال، با توجه به اینکه یگان حفاظت محیط زیست به لحاظ نیرو، امکانات، حقوق مادی و قضایی محیط‌بانان و شاخص‌های دیگر تا تبدیل شدن به یگانی مقدر مسیری طولانی در پیش دارد و با در نظر گرفتن حجم گسترده تخلفات از رسانه‌ها، فعالان محیط زیست و سمن‌ها می‌خواهم نسبت به جلب مشارکت مردم در حفاظت از محیط زیست بکوشند. اگر مردم نسبت به تخلفات محیط زیستی و شکار و صید غیرمجاز حساس شوند، کمک بزرگی به مهار تخلفات صورت خواهد گرفت. شکارچیان متخلف نباید فقط از محیط‌بان بترسند باید از مردم هم بترسند.
