پشت پرده تکان دهنده سقوط اتوبوس سربازان/بار قاچاق و بریدن ترمز!

او گفت: با توجه به اینکه بر اساس گزارشات ارائه شده راننده، جاده و مستهلک بودن اتوبوس هر کدام درصدی مقصر شناخته شدند قطعا باید این موضوع به دقت بررسی شود که تکرار نشود. بر همین اساس ما اقدامات قانونی لازم را در مجلس در این باره انجام خواهیم داد تا شاهد تکرار حوادث تلخ در کشور نباشیم. البته منتظریم ارتش اداره راه و وزارت بهداشت نیز گزارش‌های خود را در این زمینه ارائه کند.

این عضو کمیسیون اصل 90 یاد آور شد: من معتقدم اگر چند سال پیش که اتوبوسهای اسکانیا در جاده‌ها آتش گرفتند این موضوع به طور جدی پیگیری می‌شد امروز شاهد وقوع این حوادث نبودیم. لذا ما موظف پیگیری این موضوع برای جلوگیری از تکرار آن هستیم.

پارسایی با اشاره به عیادت خود از مصدومین حادثه سقوط اتوبوس سربازان تأکید کرد:‌ 2 نفر از مصدومان حالشان وخیم بود و 3 نفر دیگر وضعیت خوبی نداشتند و مابقی اکثرا از بیمارستان مرخص شدند.

او گفت: این حادثه تلنگری به همه مسئولین بود که جان مردم را جدی بگیرند و آمادگی پیشگیری از حوادث و برخورد با حوادث را داشته باشند. زیرا دردنیای امروز توجیهی ندارد که هموطنان ما به خاطر مستهلک بودن یک اتوبوس جانشان را به شکل گروهی از دست بدهند.

نماینده مردم شیراز در مجلس با اشاره به اعزام مصدومین این حادثه به بیمارستان ترومای شیراز یادآو رشد: این بیمارستان ظرفیت پذیرش این تعداد مجروح را نداشته و برخی ازآنها را به بیمارستان نمازی اعزام کرده که همینک نشان می‌دهد ما آمادگی برخورد با سوانح را نداریم لذا این مسائل باید جدی گرفته شود ضعفها برطرف شود و مسولین به سهم خود جوابگو باشند که چرا آمادگی برخورد با این حوادث را ندارند.

پشت پرده سقوط اتوبوس سربازان

همزمان با سقوط اتوبوس حامل سربازان که به مرگ 13 سرباز و هفت نفر دیگر انجامید، یک کارشناس، جزئیات تازه‌ای از علل وقوع این حادثه تکان‌دهنده و غم‌انگیز را فاش کرد.

احمدرضا محمدی در این‌باره اعلام کرد: در این مطلب به جزئیات دقیق این رویداد پرداخته می‌شود اما قضاوت را به کارشناسان اصلح و مردم می‌سپاریم؛ اگرچه درنهایت مرجع قضایی، مسئولیت رسیدگی به پرونده را دارد.

یادمان باشد که مرجع رسیدگی و معرفی مجرم، یا مجرمان سانحه سقوط اتوبوس بر عهده پلیس راهنمایی و رانندگی نیست و این نیرو امکان صدور حکمی قضایی بدون برگزاری هر گونه دادگاهی را ندارد. پس در همین راستا نکات مهمی بیان می‌شود.

زمان وقوع حادثه

بنا بر اظهارات سربازان مصدوم، حادثه حدود ساعت یک تا 1:15 بامداد روز چهارشنبه 1395.4.2 در محور سیرجان- نی‌ریز در گردنه لای‌رز به فاصله حدود 5 کیلومتر تا پلیس راه شهر نی‌ریز رخ داد. اتوبوس ساعت 19 روز اول تیر در محل پادگان 05 کرمان، 45 سرباز وظیفه پادگان را سوارکرده است. اتوبوس در محل پلیس راه کرمان - سیرجان برای نماز و افطار توقف داشته است. بنا بر اظهارات مصدومان حادثه، اتوبوس پس از طی مسیری در حدود 40 - 30 کیلومتر در محور سیرجان توقف و با حضور دو خودرو نسبت به بارگیری جنس قاچاق اقدام کرده است. در ادامه اتوبوس ساعت 23:05 در پاسگاه پلیس راه سیرجان نسبت به ثبت ساعت اقدام کرده است. به عبارت دقیق‌تر در پلیس راه اتوبوس با نفرات اضافی و بار و انسان قاچاق مورد تأیید برای عبور قرار می‌گیرد که با توجه به حجم تخلفات راننده به نظر می‌رسد به خاطر حضور سربازان در اتوبوس به هیچ عنوان بازرسی انجام نشده است.

مشخصات اتوبوس و راننده

اتوبوس B12 VOLVO مدل 1382با ظرفیت 44 نفر بوده (با در نظر گرفتن راننده و کمک) و دارای کارت معاینه فنی و دفترچه کار معتبر نیز می‌باشد. ارزیابی اتوبوس پس از حادثه در محل پاسگاه پلیس راه نی‌ریز نشان می‌دهد اتوبوس پس از دستکاری در بدنه دارای باکی اضافه در حدود 700 لیتر برای قاچاق سوخت و انسان بوده و وضعیت لاستیک‌های اتوبوس سالم و دارای کیفیت مورد قبول است.

راننده فردی 65 ساله با گواهینامه پایه یک اهل زاهدان است که وضعیت دفترچه کار نامبرده قرمز (اعتیاد به مواد مخدر) و مجاز به رانندگی بوده است.

مشخصات موقعیت وقوع سانحه

تصادف در گردنه لای زر در محور سیرجان- نی‌ریز رخ داد. حاشیه سمت چپ محورترانشه و سمت راست محور(محل سقوط) دره‌ای عمیق است. محور به طول حدود 6 کیلومتر قبل از محل حادثه در یک سراشیبی تند قرار دارد. موقعیت تصادف در این سراشیبی تند (شیب بیش از 7 درصد) واقع شده است. محور در سمت راست (حاشیه منتهی به دره) در موقعیت تصادف، دارای حفاظ از نوع حفاظ فلزی(گاردریل) دو موج رایج در شبکه راه‌های کشور است. کلیه اقدامات مرتبط با نصب علایم و تابلوهای هشدار و آشکارساز در محل حادثه و قبل از آن به صورت کامل اجرا شده است و هشدارهای لازم به رانندگان در خصوص شیب تند و قوس‌های افقی مسیر داده شده است.

تابلوهای کاهش سرعت، احتیاط، شیب تند و چند تابلوی نشانگر حداکثر سرعت از 50 تا 60 کیلومتر از چند صد متری قبل از محل حادثه وجود دارد. حداکثر سرعت در جاده‌ در حالی در موقعیت مورد نظر 50 تا 60 کیلومتر بوده است که محاسبات و برآوردها نشان می‌دهد که میانگین سرعت در لحظه حادثه در حدود 90 کیلومتر بوده است.

بر اساس اظهارات مصدومان حادثه، اندکی قبل از وقوع حادثه، راننده به همکار خود با اضطراب اعلام می‌کند ترمز ماشین از کار افتاده است. پس از اطلاع، مسافران اقدام به بیدار نمودن سایرین کرده و به سمت عقب اتوبوس حرکت می‌کنند. گویا راننده در عبور از سرازیری به جای استفاده از دنده سنگین، از ترمز برای کاهش و کنترل سرعت اتوبوس استفاده کرده است. نبود خط ترمز روی آسفالت محل وقوع حادثه و همچنین روی لاستیک خودرو مؤید عمل نکردن ترمز قبل از حادثه است.

بررسی نقش سه عامل انسانی، خودرو و جاده

وقوع این حادثه نشان دهنده شکل‌گیری این سانحه از لحظه حرکت تا زمان حادثه است.

راننده: با سوابق مصرف مواد (تست مثبت اعتیاد و استفاده از مواد مخدر) است. رفتار راننده و رانندگی با سرعت بالا و قاچاق غیرمجاز انسان و کالا که در اتوبوس کشف شد، نشان می‌دهد حلقه اصلی زنجیره معیوب بوده است. حلقه معیوب که منجر به رانندگی با ریسک بالا و سرعت زیاد بویژه در یک شیب تند و در نهایت حادثه‌ای با شدت بالا را سبب شد.

خودرو: اتوبوس مدل 1382. وجود باک قاچاق و همچنین وزن بیش از حد مجاز اتوبوس با توجه به وجود قاچاق(سیگار- انبه- انسان) که در ترکیب با سرعت بالا و عدم کنترل ناشی از عدم عملکرد ترمز سبب انحراف و ناتوانی در کنترل خودرو توسط راننده شد. حتی فضای خالی بالای لاستیک (گل گیر) با سیگار قاچاق پر شده بوده است.

جاده: شیب مسیر در محدوده مجاز و طراحی هندسی مطابق با آیین‌نامه طرح هندسی صورت پذیرفته است و موردی خاص مشاهده نشده است. در خصوص شیب تند و قوس‌های افقی متوالی در محور، علایم و هشدارهای کافی و مناسب (وجود چندین تابلوی ممتد) در طول مسیر نصب شده است. آثار برخورد نشان می‌دهد حفاظ (گاردریل) در برخورد و ضربه ناشی از برخورد مقاومت کرده است اما در ادامه شدت ضربه ناشی از وزن بالا و سرعت زیاد اتوبوس منجر به شکست حفاظ می‌شود. حدود بیست متر گاردریل کج شده، ولی از جا کنده نشده است.

نکته پایانی

با توجه به تجربه نگارنده در انتقال انبوه سربازان در دوران آموزشی در یکی از پادگان‌ها در سال 1381، ارائه این توضیح لازم است که پادگان‌ها برای جابه‌جایی تعداد قابل توجهی سرباز، با یک تعاونی قرارداد می‌بندند که ارائه خدمات مسافری به‌صورت مطلوب صورت نمی‌گیرد. زیرا ظرفیت‌های لازم به‌طور معمول در آن یک یا دو تعاونی وجود ندارد. سانحه اخیر وجود چنین مشکلی را تأیید می‌کند. به عبارت دیگر اتوبوس دچار سانحه حامل سربازان از زاهدان برای ارائه خدمات دربستی به تعاونی مسافری کرمان آمده بود و خود تعاونی ظرفیت اعزام چند ده اتوبوس را نداشته است. چگونه می‌توان افزایش 30 درصدی وزن اتوبوس را که ناشی از اضافه مسافر، انسان قاچاق (دو نفر تبعه افغانستان در محفظه کنار باک جاساز شده بودند)، بار قاچاق (انبه و سیگار و حتی پارچه و مواد مخدر که البته هنوزمورد تأیید نهایی قرار نگرفته‌) بوده را قبول کنیم اما تأثیر آن را بر عملکرد فنی اتوبوس با توجه به 30 درصد وزن اضافه قبول نداشته باشیم.

چرا با توقف اتوبوس در ایست و بازرسی قطرویه و پاسگاه بردسیر با این همه تخلف (قاچاق انسان تا مسافر اضافه و کالای قاچاق)، راننده اتوبوس بدون هیچ مشکلی به راه خود ادامه می‌دهد؟

در محل سانحه در سه سال اخیر و بنا به گفته برخی مسئولان در چندین سال اخیر هیچ سانحه‌ای رخ نداده و پلیس راه گزارشی نیز در این زمینه نداشته است. چگونه می‌توان با اعلام این مشخصات انتظار داشت که بودجه کشور را صرف ساخت دیوارهای بتی در کنار جاده‌ای که تاکنون به‌عنوان نقطه پر حادثه شناخته نشده صرف کرد. جالب اینکه حدود 300 متر بعد از محل سقوط اتوبوس، عملیات ایمن‌سازی با نصب جداکننده بتنی در دو سال اخیر انجام شده که علت آن شناسایی محل به‌عنوان نقطه پر حادثه بوده است.

در پایان تأکید می‌شود که شناسایی دقیق علت‌ یا علل وقوع این حادثه موجب می‌شود از تکرار وقایع مشابه جلوگیری شود و سرمایه‌های انسانی کشور این‌گونه بر باد نرود.

در ادامه با مدیر شرکت میهن نور کرمان، شرکت اتوبوسرانی‌ای که حامل سربازان پادگان 05 کرمان بود، گفت‌وگویی آورده است:

شرکت ما در این حادثه قربانی شد

10 روزی از تراژدی هولناک واژگونی اتوبوس سربازان وظیفه در محور سیرجان- نی ریز می‌گذرد و هنوز مرگ دلخراش سرنشینان ازجمله 13 سربازوظیفه، موضوع بحث بسیاری ازمردم، کارشناسان و محافل خبری و رسانه‌ای وفضای مجازی است.

بررسی‌های کارشناسی برای یافتن مقصر حادثه به نکاتی مانند سرعت زیاد و کهولت سن راننده و حمل کالای قاچاق و انسان در باک اضافه اتوبوس رسید که بسیاری از مسئولان را به واکنش واداشت. دست آخر نیز پرونده با تعیین تقصیر 50 درصدی برای راننده، قصور 25 درصدی شرکت تعاونی و تقصیر 25 درصدی راهداری به مرحله پایانی نزدیک شد.

در این میان واکنش‌ها در فضای مجازی هم کم نبود. حتی نامه‌ای منتسب به دختر راننده اتوبوس در شبکه‌های اجتماعی دست به دست شد که از مرگ پدر 70 ساله اش گفته و رنجنامه‌ای هم نگاشته بود. در حالی که راننده 65 ساله بوده و در بیمارستان نی‌ریز بستری است. گرچه این نامه با هویتی غیرواقعی به خانواده راننده نسبت داده شده اما درآن نکاتی - از جمله اینکه چرا فردی با این سن باید همچنان در جاده‌ها باشد؟ و چه عاملی سبب شده که او رو به کالای قاچاق بیاورد؟ - قابل تأمل و بررسی است.

سربازان وظیفه تنها قربانیان حادثه نبودند

نگاه سطحی به حادثه و دیدن نام سربازان تحصیلکرده در میان کشته‌ها و مجروحان حادثه، این باور را به ذهن می‌آورد که آنها تنها قربانیان این تصادف کابوس‌وار بودند. گرچه داغ از دست رفتن این جوانان مدت‌ها بر دل مردم و خانواده‌هایشان باقی است اما در پس حادثه، افراد دیگری هستند که هنوز در قید حیاتند اما از کار بیکار گشته و خانه‌نشین شده‌اند.

ابوالقاسمی مدیر شرکت تعاونی میهن نور کرمان که بعد از این حادثه مجوز فعالیت شرکتش برای یک سال لغو شده و همه کارکنانش را به خانه فرستاده در مصاحبه‌ای با خبرنگار گفت: «شرکت تعاونی میهن نور 25 سال است که با پادگان کرمان قرارداد همکاری دارد و یکم و هجدهم هر ماه وهر زمانی که پادگان ترخیصی دهد برای انتقال سربازان اتوبوس در اختیارشان قرارداده است. در این میان با توجه به حجم بالای سربازان و ظرفیت محدود اتوبوس‌ها ما برای برخی انتقال‌ها از شرکت‌های همکار نیزکمک می‌گیریم که این بار از زاهدان اتوبوس گرفتیم و پس از صدور صورت حساب یا صورت وضعیت برای انتقال سربازان اعزام شد.»

وی افزود: «برای صدور صورت وضعیت که در هر سرویس برای رانندگان صادر می‌شود، راننده باید مدارک دفترچه ثبت ساعت، کارت هوشمند، کارت سلامت و گواهینامه پایه یکم داشته باشد و اتوبوس نیز کارت اعتباردار وسیله نقلیه، کارت هوشمندسوخت و برگه معاینه فنی لازم دارد. وقتی این مدارک ارائه شود سیستم آنها را کنترل کرده و صورت وضعیت صادر می‌کند. چون سیستم‌ها برخط است اگریکی از مدارک نیز نقص داشته باشد این صورت وضعیت صادر نمی‌شود که در این مورد اینگونه نبود.»

ابوالقاسمی با تأکید بر اینکه اتوبوس‌ها پیش از هر سرویس برگه کارشناسی می‌گیرند، گفت: «هر اتوبوس یک برگه معاینه فنی دارد که با اعتبار 3 تا 6 ماهه از سوی شرکت‌های تحت نظارت راهنمایی و رانندگی صادر می‌شود. همچنین پیش از هر سرویس، کارشناس مورد تأیید سازمان حمل و نقل و پلیس راه کشور سلامت فنی اتوبوس را تأیید می‌کند. موضوع باک اضافه در حد کارشناسی ما نیست و درواقع زمانی که اتوبوس برای گرفتن معاینه فنی می‌رود باید این موضوع مورد توجه قرار گیرد.»

مدیر شرکت میهن نور کرمان درباره موضوع دفترچه قرمز راننده و شائبه اعتیاد او نیز گفت: «دفترچه ثبت ساعت که در قرارگاه پلیس صادر می‌شود ابتدا برای هر راننده با اعتباری معین به رنگ آبی صادر می‌گردد. حالا اگر در این مدت راننده تخلفاتی مانند سرعت غیرمجاز یا تست اعتیاد یا الکل مثبت داشته باشد و در صفحه آخر دفترچه نمره منفی بگیرد زمانی که اقدام به تمدید دفترچه می‌کند رنگ آن قرمز است و اعتبارش معمولاً 3 ماهه است. در این شرایط اگر راننده در مدت اعتبار این دفترچه تخلفی نکند دوباره دفترچه آبی برایش صادر می‌شود. اما به طورکلی صرف قرمز بودن دفترچه مجوز رانندگی را باطل نمی‌کند.»

ابوالقاسمی درباره سوار کردن مسافر بیش از حد ظرفیت اتوبوس نیز گفت: «در حال حاضر بسیاری از اتوبوس‌ها تغییر وضعیت داده‌اند. به این معنا که با برداشتن بوفه انتهای اتوبوس یا سرویس بهداشتی و قرار دادن صندلی، تعداد ظرفیت مسافران را بالا برده‌اند. این امر در بازدید پلیس راه مورد بررسی قرار می‌گیرد و تا به حال اشکالی بر آن وارد نبوده است. اما بعد از این حادثه مدام روی این موضوع مانور داده می‌شود.«

تعاونی و پرسنل قربانی شده‌اند

مدیر تعاونی میهن نور بااشاره به سابقه 50 ساله این شرکت حمل و نقل تأکید کرد: «من براساس دریافت مدارکی که ارگان‌های دولتی برای راننده و اتوبوس صادر کرده‌اند، مجوز انجام این سرویس را دادم. وقتی وزارت بهداشت برای راننده‌ای کارت صحت و سلامت صادر می‌کند یعنی این فرد از نظر جسمی، روحی، اعتیاد نداشتن به مواد و الکل و... مورد تأیید است و مجوز فعالیت در شرکت حمل و نقل را دارد. ما هم برای کار به همین مدارک استناد می‌کنیم.اما متأسفانه ما را قربانی کردند و با مقصر جلوه دادن ما 25 درصد تقصیر حادثه را به گردن ما انداختند و لغو مجوز یکساله تعاونی و پلمب آن 46 پرسنل دفتری و حدود 360 راننده را سرگردان و آواره کردند. حال آنکه شرکت میهن نور یکی از تعاونی‌های رتبه‌دار کشور است و تنها تعاونی کرمان بود که به 40 ارگان دولتی سرویس می‌داد. اما با بزرگنمایی برخی مسائل که ربطی به ما ندارد باعث بیکاری تعداد زیادی از افراد شدند که حالا همه‌شان خانه‌نشین هستند. اینها در حالی است که شرکت‌های وابسته به دولت در سال گذشته با وجود تصادفات مرگبار همچنان به فعالیتشان ادامه می‌دهند.»

ابوالقاسمی با تکذیب اخبار فعالیت شرکت پس از لغو مجوز گفت: «نمی‌دانم چرا افرادی سعی در دروغ‌پراکنی دارند. شرکت ما پلمب شده و فعالیتی ندارد و من نیز هنوز به احترام داغدیدگان لباس مشکی به تن دارم و اقدامی نکرده‌ام. اما می‌خواهم از مسئولان چند سؤال داشته باشم؛پس ازحادثه یکی از مقامات وزارت بهداشت در برنامه‌ای تلویزیونی به مشکلات سلامت راننده پرداخت و شرکت تعاونی را مقصر خواند. سؤال من این است که آیا مرجعی غیر از وزارت بهداشت کارت سلامت راننده را صادر می‌کند؟ یا اینکه چرا کارشناسان در زمان معاینه فنی اتوبوس وجود باک اضافه را متوجه نشده اند؟ و اگر سن بالای راننده یکی از دلایل حادثه بوده است چرا شغل رانندگی جزو مشاغل سخت قرار نمی‌گیرد تا این افراد مجبور نباشند در این سن و سال کار کنند؟»

او در پایان از مسئولان خواست برای نجات ده‌ها خانواده که با تعطیلی شرکت اتوبوسرانی مذکور بیکار شده‌اند هرچه زودتر چاره‌ای بیندیشند و آنها را از این وضعیت نجات دهند.