ولودیمیر زلنسکی هولناک‌ترین لحظات ممکن را در جنگ اوکراین تجربه می‌کند. پیشروی غافلگیر‌کننده روس‌ها در منطقه خارکیف، قدرت مانور آنها را در جبهه‌های شرق نبرد افزایش داده و در مقابل، ناتو، آمریکا و اوکراین را در موقعیتی متزلزل و پرریسک قرار داده است. سال 2023 میلادی، قبل از اجرایی شدن ضدحمله اوکراینی‌ها، اعضای ارشد ناتو متفق‌القول بودند که موازنه قدرت در منطقه دونباس به سود کی‌یف تغییر خواهد کرد اما پس از مدتی اندک، این خوش‌بینی جای خود را به هشدار داد! کار به جایی رسید که جو بایدن، رئیس‌جمهور آمریکا به زلنسکی درباره عواقب و تبعات شکست در ضدحمله علیه روس‌ها هشدار داد. این اتفاق در نهایت رخ داد. طی ماه‌های اخیر، علاوه بر ده‌ها شهرک و هدف راهبردی در خارکیف، ۲ شهر آودیوکا و باخموت نیز به تصرف روس‌ها درآمده است. ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه قدرت تحلیلی - عملیاتی ژنرال‌های ارشد خود در میدان نبرد را بخوبی در مسیر پیشرفت‌های جنگی اخیر به کار گرفته و حتی با تغییر وزیر دفاع خود، به نوعی زمین بازی را برای اوکراینی‌ها در شرق این کشور ناامن‌تر ساخت. صورت‌مساله مشخص است: زلنسکی در میدان نبرد غافلگیر شده است. بخشی از این غافلگیری، معطوف به پیشروی روسیه در شرق اوکراین و بخش دیگری از آن، مربوط به رویکرد زیگزاگی و ابزارگرایانه ناتو و غرب نسبت به کی‌یف است. بخش اول معادله مشخص است؛ سرعت پیشروی روسیه در میدان به‌مراتب فراتر از حد تصور ناتو و اوکراین بوده و همین مساله، قطعا بر چینش میز مذاکرات آتی احتمالی صلح به سود اهداف مسکو تاثیرگذار خواهد بود. قطعا روس‌ها از مزیت‌های میدانی خود در میدان مذاکره با کی‌یف و ناتو استفاده خواهند کرد. کاخ کرملین دیگر به ۲ تضمین حداقلی اوکراین در مذاکرات یعنی الحاق کریمه به خاک روسیه و عدم عضویت در پیمان آتلانتیک شمالی اکتفا نخواهد کرد و درخواست الحاق یا خودمختاری بخش‌های دیگری از شرق اوکراین را نیز در مذاکرات مطرح خواهد کرد. فراتر از آن، روس‌ها از اوکراین خواهند خواست تضمینی فراتر از عدم عضویت در ناتو ارائه کرده و به بازیگری بی‌طرف در قبال هر گونه بحرانی در نظام بین‌الملل (بویژه محیط پیرامونی روسیه) تبدیل شود. اما غافلگیری دوم زلنسکی مربوط به نوع رفتار آتلانتیکی‌هاست.
سیگنال‌های متناقضی که از سوی آمریکا، انگلیس، لهستان و دیگر اعضای پیمان آتلانتیک شمالی به اوکراین مخابره می‌شود، حکایت از آینده سختی است که در انتظار رئیس‌جمهور ساده‌لوح اوکراین قرار دارد. در حالی که کنگره آمریکا ارائه بسته کمک‌های گسترده تسلیحاتی به طرف اوکراینی را تصویب کرده و «ینس استولتنبرگ» دبیرکل ناتو از عزم کامل خود و همراهانش برای حمایت از اوکراین در جنگ با روسیه خبر می‌دهد، مقامات آلمانی اصرار زیادی دارند که از دوران پساجنگ و بازسازی اوکراین سخن بگویند! جوزپ بورل، مسؤول سیاست خارجی اتحادیه اروپایی نیز رویکرد مشابهی دارد. او در عرصه دیپلماسی پنهان بارها سیگنال مذاکره با روسیه را درباره نحوه پایان دادن به جنگ اوکراین مخابره کرده و در این معادله، هر چیزی به جز حاکمیت و سرزمین اوکراین برایش اصالت و موضوعیت داشته است!
آقای کمدین بازی را بسیار بدتر از حد تصورش باخته است! نه‌تنها خبری از عضویت اوکراین در ناتو یا اتحادیه اروپایی نیست، بلکه وی باید درباره حدود و ثغور سرزمین‌هایی که باید به روسیه الحاق یا خودمختاری آنها را اعلام کند، بزودی وارد جدالی سخت با حامیان غربی خود شود. او چاره‌ای جز پذیرش دستور و تصمیم نهایی بازیگرانی که سال‌ها به وی وعده عضویت قطعی در پیمان آتلانتیک شمالی و اتحادیه اروپایی را داده بودند ندارد. این انتخابی است که خود زلنسکی در ماه‌های منتهی به جنگ اوکراین انجام داد: تصور ایجاد منطقه پرواز ممنوع از سوی ناتو بر فراز کی‌یف و تحریم 100 درصدی انرژی روسیه توسط اروپاییان، رویای تبدیل شدن به یک قهرمان جنگ را برای وی پررنگ ساخته بود؛ رویایی که وی عضویت رسمی در باشگاه‌های نظامی - امنیتی غرب را تنها یکی از خروجی‌های آن قلمداد می‌کرد. امروز رئیس‌جمهور شکست‌خورده اوکراین چیزی برای دفاع ندارد. وی بازی را نه‌تنها در متن جنگ، بلکه در فرامتن آن نیز از دست داده است. زلنسکی از اینکه به مهره‌ای برای معامله غرب با روسیه بر سر جنگ اوکراین تبدیل شود بسیار نگران است، زیرا آمریکا و اروپا آماده هستند در همین نفس‌های آخر، مهره خود را برای جلوگیری از تشدید شکست خود در برابر روس‌ها قربانی کنند. این اقتضای طبیعت آمریکا و ناتو است و حداقل زلنسکی نباید از آن گله‌مند باشد. بهتر بود رئیس‌جمهور اوکراین قبل از اعتماد صددرصدی به وعده‌های غرب، صرفا یک بار تاریخ روابط بین‌الملل و نحوه معامله آمریکا و اروپا با مهره‌های‌شان را مرور می‌کرد. اینگونه لااقل وی برای بازی در پرده آخر جنگ اوکراین آمادگی بیشتری داشت.
حنیف غفاری
